Al duizenden jaren vormen ze over de hele wereld aanleiding tot verbazing en fascinatie: de Zeven Zussen, als de beroemde sterrengroep de Plejaden onsterfelijk geworden. In vrijwel elke cultuur op onze planeet zijn ze het onderwerp van mythes en legendes. Eeuwenlang zijn volksverhalen over de Zeven Zussen van mond tot mond overgebracht, verwerkt in poëzie en vastgelegd in beeldende kunst, muziek en architectuur. Voor Grieken, Aborigines, Chinezen, inheemse Amerikanen, Egyptenaren, Perzen, Indiërs en Polynesiërs – om maar een paar voorbeelden te noemen – vormden de zussen een terugkerend onderwerp voor verhalen en legendes.
De Plejaden
De Plejaden behoren tot de eerste sterren die we in de literatuur tegenkomen: ze worden al genoemd in Chinese kronieken van circa 2.350 jaar voor Christus. In de Europese literatuur vinden we voor het eerst een verwijzing in een gedicht van Hesiodus, (rond 700 voor Christus geboren), en in Homerus’ Ilias en Odyssee (waarschijnlijk rond 800 voor Christus geschreven).
Altijd al heeft de mensheid voor leiding en advies omhooggekeken naar de Zeven Zussen. Zeelieden vertrouwden op hen bij hun navigatie, boeren wisten dankzij de Zussen wanneer ze moesten zaaien en oogsten. Zo noemde de Zuni-stam in New Mexico hen de Sterren van het Zaad: als het sterrencluster in het voorjaar verdween, dan werd het tijd om te zaaien. In andere culturen heerste het geloof dat de Zussen onze planeet met zaad hebben bestrooid en de oorspronkelijke zeven moeders van de aarde zijn.
De verhalen over de zeven zussen in de romanreeks De zeven zussen zijn voornamelijk gebaseerd op de Griekse mythen over deze vrouwen.
Griekse mythologie
Oorspronkelijk waren het nimfen, de Zeven Zussen: Maia, Alcyone, Asterope, Celaeno, Taygete, Electra en Merope. Hun ouders waren Atlas, een Titaan die op bevel van oppergod Zeus de aardbol op zijn schouders torste, en Pleione, de beschermvrouwe van zeelieden.
Na een toevallige ontmoeting wilde de jager Orion de Plejaden en hun moeder het hof maken en bleef hij ze permanent achtervolgen. Om hen tegen zijn voortdurende avances te beschermen veranderde Zeus moeder en dochters in een zwerm duiven, die hij aan de hemel plaatste, waar ze uiteindelijk in een sterrengroep veranderden. Overigens ging het gerucht dat Zeus zelf kinderen had verwekt bij drie van de zussen.
De Zeven Zussen staan ook bekend als de Watervrouwen of de IJsmaagden, vanwege hun associatie met water in wat voor vorm ook: zeeën, rivieren, sneeuw, ijs of vorst. De Griekse legendes gebruiken ook vaak de term ‘Oceaniden’. Sommige bronnen beweren dat de naam Plejaden afkomstig is van het Griekse woord ‘plein’, dat ‘varen’ betekent.
Maia
Maia is de oudste zus en staat bekend om haar uitzonderlijke schoonheid en geïsoleerde bestaan. Ze was een verlegen, frêle vrouw die graag op zichzelf was en in haar eentje in grotten woonde. ‘Maia’ is het Latijnse woord voor ‘moeder’; in andere talen betekent het ook ‘verzorgster’ of ‘De Grote’. De Romeinen beschouwden Maia als de godin van de lente, daarom wordt onze vijfde maand mei genoemd (in het Engels ‘May’). Ooit straalde Maia helderder dan haar zussen; tegenwoordig schittert Alcyone, de tweede zus, het helderst van allemaal. Volgens sommigen tekent dit de vroegere rivaliteit tussen de twee zussen.
Alcyone
Alcyone (Ally), ook wel Halcyone, stond bekend als de leider. In halcyonische tijden, tijden van vreugde, voorspoed en vrede, waakte ze over de Middellandse Zee en zorgde ze dat deze kalm was en veilig kon worden bevaren. Ze trouwde met Ceyx, zoon van de ochtendster en koning van Thessalië, met wie ze een toegewijd paar vormde, totdat het stel Zeus en zijn echtgenote Hera bedroog door zich als hen voor te doen. De woedende Zeus wachtte een moment af waarop de geliefden niet samen waren om storm en donder over de zeeën te laten razen, zodat de boot van Ceyx kapseisde en hij verdronk.
Asterope
Star is gebaseerd op ‘Asterope’, dat ‘ster’ betekent. Asterope is altijd voorgesteld als een van de zwakkere zussen, misschien omdat ze minder helder straalt. Ze was de moeder van Oinomaos, bij haar verwekt door Ares, de god van de oorlog. Sommige versies van de mythe melden dat Oinomaos niet haar zoon maar haar echtgenoot was, dat het echtpaar vier kinderen kreeg en dat hij later koning van Pisa werd.
Celaeno
Dan is er Celaeno (Ce-Ce). Het woord ‘Celaeno’ wordt meestal vertaald als ‘meloen’ of ‘donker van huid’. Celaeno straalt net als Asterope minder helder dan haar zussen. Volgens de mythe komt dat doordat ze ooit dankzij een actie van Theon de Jongere door de bliksem werd getroffen. Dat belette haar niet veel kinderen te baren, waaronder haar zoons Lycus (wolf) en Chimaereus (deels leeuw, deels draak, deels geit), verwekt door Titaan Prometheus; en nóg een Lycus, en Nycteus, beiden zonen van Poseidon, god van de zee.
Taygete
Net als Maia was Taygete (Tiggy) erg gesteld op haar onafhankelijkheid en woonde ze alleen in de bergen. Zeus had ook op Taygete zijn oog laten vallen en probeerde haar te verleiden. Ze kon net op tijd vluchten en veiligheid vinden in de armen van godin Artemis, die haar in een hinde veranderde, zodat ze aan de begerige klauwen van Zeus kon ontkomen. Ook Hercules had een oogje op Taygete.
Electra
Electra staat bekend als de op twee na helderste ster. Ze baarde vier kinderen, waaronder Dardanus, de latere stichter van de antieke stad Troje. Sommige bronnen beweren dat Electra de ‘verloren’ Pleiade is, die na de val van Troje en de dood van Dardanus uit pure ellende in het niets verdween.
Merope
Merope is de vermiste zuster. Over het algemeen wordt Merope gezien als de ‘verloren’ Pleiade, omdat haar ster als laatste van de zeven door sterrenkundigen in kaart werd gebracht, het zwakste straalt en daardoor met het blote oog niet te zien is. In sommige legendes wordt gezegd dat ze uit schaamte haar gezicht had bedekt omdat ze met een sterfelijk wezen was getrouwd, en daardoor onzichtbaar was geworden. Volgens andere lezingen bedekte Merope haar gezicht omdat haar echtgenoot, Sisyphus, een misdadiger was, die als straf voor zijn wandaden na zijn dood een zware steen een heuvel op moest rollen. Was hij bijna bovenaan, dan rolde de steen weer omlaag en kon Sisyphus opnieuw beginnen. Er valt enige gelijkenis te ontdekken met Atlas, de vader van Merope, die het gewicht van de aarde op zijn schouders droeg.
Inheemse Amerikanen
In Wyoming in de Verenigde Staten staat de Mateo Tipi, ofwel de Duivelstoren, een rotsformatie van 367 meter hoog. De legende wil dat de Kiowa-stam, onderweg naar het zuiden voor hun winterverblijf, kamp opzette aan een riviertje. Er huisden veel beren in dat gebied, en op zekere dag werden zeven meisjes die buiten het kamp aan het spelen waren door een paar beren achtervolgd. De doodsbange meisjes klommen op een rots en vroegen de Grote Geest om bescherming.
De Grote Geest hoorde hun noodkreten, liet de rots hoger worden en maakte de zijkanten loodrecht, zodat de meisjes onbereikbaar werden. Maar de beesten bleven tegen de rots krabben, die daardoor niet alleen diepe krassen opliep maar nóg hoger werd, en de meisjes uiteindelijk de hemel in duwde.
De Western Mono-stam geloofde dat de Plejaden bestonden uit een groepje echtgenotes dat zich overmatig aan uien te goed had gedaan, reden voor hun boze echtgenoten om ze het huis uit te zetten. Maar de mannen begonnen zich eenzaam te voelen, kregen spijt en gingen op zoek naar hun vrouw. Tevergeefs: de vrouwen waren in hun zwerftocht bij de hemel terechtgekomen en veranderd in sterren.
Bij de Blackfoot-stammen in Alberta (Canada) en Montana, stonden de sterren bekend als De Weesjongens. Nadat de vaderloze jongens door hun stam waren uitgestoten raakten ze bevriend met een roedel wolven. Verdrietig vanwege hun eenzame bestaan op aarde vroegen ze de Grote Geest of ze aan de hemel met elkaar mochten spelen. Om hun te herinneren aan hun wreedheid, die zo schril contrasteerde met de vriendelijke dieren, werden de leden van de stam elke nacht weer geplaagd door het gehuil van de wolven, die treurden om hun verdwenen vriendjes.
Aborigines
Aborigine-stammen in de Northern Territories noemen de Zeven Zussen de Yunggarmurra Water Girls. Men beschouwt de zussen als ‘Zij die schoonheid aanschouwen’, bovendien zouden ze de magie van de liefde bezitten. Hun vader Dunia werd vanwege zijn incestueuze neigingen in een krokodil veranderd. De Aborigines geloven ook dat de sterren een met kristallen versierde ‘coat’ dragen, wat hun heldere schijnsel zou verklaren.
Hindoeïsme
In de Hindoelegendes worden de Plejaden als groep Krittika genoemd, de echtgenotes van de Zeven Rishi’s, ofwel de Zeven Wijzen. De sterren worden ook wel beschouwd als de zes moeders van Murugan, de god van de oorlog, die zes gezichten ontwierp, voor elke vrouw één.
De Zes Zusters van Japan
In de Japanse cultuur staan de Plejaden bekend als Subaru en ook daar worden ze als zussen beschouwd. ‘Subaru’ is ook het Japanse woord voor ‘zich verenigen’ of ‘eenheid’. Toen echter autofabrikant Subaru die naam voor zijn bedrijf koos besloot hij geen zeven maar zes sterren in het logo op te nemen, mogelijk omdat er van de zeven sterren maar zes zichtbaar zijn voor het blote oog.